Spelen dat je slachtoffer bent bij een ramp, hoe krijg je het verzonnen. En toch bestaat het. Lotusleden zijn daar heel serieus mee bezig. Over rampenbestrijding, slachtoffers en hulpverleners.

Een ongeluk

Vorig najaar, om precies te zijn op 22 oktober vond er een ernstig ongeluk plaats in Ballum. Een oorverdovende explosie op het terrein van Willem Nagtegaal zorgde voor een totale ravage. Her en der lagen ernstig gewonde mensen; werknemers en passanten die zich juist op de plaats des onheils bevonden. Politie, brandweer, arts, ambulance en andere hulpverleners waren binnen minuten ter plaatse. De hulpverlening kwam razend snel op gang. Gehinderd door enorme rookontwikkeling was dat geen eenvoudige taak.

Maar ondanks de moeilijke omstandigheden kon na een aantal uren het sein 'veilig' worden gegeven, het vuur was geblust en de gewonden verzorgd en afgevoerd. Een redelijk geslaagde oefening van een naar de werkelijkheid gespeelde ramp. Hulpverleners en slachtoffer praatten nog wat na in het zaaltje van samenkomst. Het verloop van de gebeurtenissen werd aan de hand van het draaiboek nog eens geëvalueerd. 'n Paar slachtoffers waren over het hoofd gezien en hadden uiteindelijk zichzelf maar gered. De beheerder schonk iedereen sterke koffie of iets nog sterkers om weer op verhaal te komen. Een "levensechte" ramp ensceneren en compleet met slachtoffers, vreselijke verwondingen etc. spelen, is 'n hele klus. Ondanks dat, is er een wachtlijst van deelnemers.

Rampenbestrijdingsplan

Wie mocht denken dat dit een raar soort hobby is van lieden met een lugubere hang naar rampen, bloed en afgerukte ledematen, komt bedrogen uit. Rampen zijn niet ondenkbeeldig. De voorbeelden staan geregeld in de dagbladen. Om zoveel mogelijk voorbereid te zijn op een eventuele ramp heeft de overheid in de jaren zestig een rampenplan bij wet verplicht gesteld.
Iedere gemeente is verplicht om een rampenplan op te stellen waarin de taken van alle onderdelen van hulpverlening - Coördinatie, Politie, Brandweer, GHOR (Geneeskundige Hulpverlening Onder Rampenomstandigheden) en Welzijn - zijn vast gelegd. Coördinator op Ameland is de dhr.K.Naaier: "Om te voorkomen dat iedere gemeente een ander plan samenstelt, wordt er regionaal, dat wil zeggen met de verschillende gemeentes uit een regio, een zelfde rampenbestrijdingsplan opgesteld. In dit organisatieplan staat de taak van ieder hulporgaan omschreven. Het is een dik boekwerk dat wij op Ameland hebben onderverdeeld in draaiboekjes. Zo hebben alle onderdelen van het rampenplan - de hulporganen - hun eigen draaiboek. Nu zijn de omstandigheden op Ameland zo dat er niet snel een grote ramp zal gebeuren, maar een voorbeeld van een groot ernstig ongeluk is toch wel die windhoos van 20 jaar geleden. Deskundigheid van de verschillende hulporganen is dan heel belangrijk."

Draaiboek

Oefening baat kunst heeft de overheid gedacht; om een rampenplan goed uit te kunnen voeren, is het verplicht om een of tweemaal per jaar een grote oefening te doen. Op Ameland wordt het meestal in het najaar gedaan. Er wordt een plan bedacht, een locatie uitgezocht en een draaiboek opgesteld waarin van minuut tot minuut de ramp omschreven staat.

Ten tijde van de ramp zit er een rampenstaf op het gemeentehuis met de burgemeester aan het hoofd. Zij coördineren en bepalen de handelingen. Van ieder hulporgaan wordt de verantwoordelijke man opgeroepen. Deze zorgt ervoor dat de rest van zijn team wordt opgeroepen. Zij weten aan de hand van hun eigen draaiboekje van het rampenbestrijdingsplan, hoe ze een ramp te lijf moeten gaan. Vanzelfsprekend in een samenwerkingsverband met alle onderdelen.

Slachtoffers

Een rampenbestrijdingsplan is er niet om een ramp te voorkomen (er zit een zekere misleiding in het woord), maar om snel en doelmatig hulp te kunnen bieden aan de slachtoffers. Slachtoffers zijn dus een onmisbaar onderdeel bij de oefening. De slachtoffers zijn leden van de Lotusgroep, vrijwilligers die op bloedstollende wijze zijn toegetakeld en uitgerust met vreselijke verwondingen. Hartaanvallen, chock, afgerukte ledematen, enorme snijwonden, builen, schrammen en sneden, niets is te moeilijk. En het ziet er zó geloofwaardig uit, dat een buitenstaander er spontaan wit van om de neus wordt.

Maar wat is Lotus?

LOTUS staat voor de afkorting: Landelijke Opleiding Tot Uitbeelding van Slachtoffers. Het is een opleiding die in 1963 door het Oranje Kruis - de organisatie van Eerste Hulp bij Ongelukken - in het leven is geroepen om medewerking te verlenen bij EHBO-cursussen: oefenen met "echte" slachtoffers. Om de doelmatigheid te vergroten en de kennis en vaardigheden verder te ontwikkelen, is de LOTUS twaalf jaar later, op 1 maart 1975, een zelfstandige organisatie geworden. Met als voornaamste doel het geven van de Lotuscursussen.

De Lotusopleiding

Wordt bij de EHBO geleerd om eerste hulp bij ongelukken te verlenen bij de Lotus gaat men een stapje verder. De cursisten leren er slachtoffer te zijn. Men leert een ongevalsslachtoffer natuurgetrouw uit te kunnen beelden en natuurgetrouw na te kunnen bootsen. Men leert dus wat gewonde mensen ervaren en hoe dat moet worden uitgebeeld. En om in de praktijk te kunnen oefenen leert men het ontwerpen en in scène zetten van ongevallen. En aspirant Lotusslachtoffer leert acteren, grimeren , ontwerpen en ensceneren. De cursus bestaat uit ± vijftig lessen die worden gegeven door een gediplomeerd studieleider en een arts.

Op 't einde van de cursus wordt er een examen afgelegd en krijgt men een Lotusaantekening en is men "gediplomeerd slachtoffer". Daarna vinden er regelmatig oefeningen plaats waarbij de cursisten zich verder bekwamen in het uitbeelden van ernstiger letsels en bepaalde ziekten.

Het doel

Het uiteindelijke doel van de opleiding is andere mensen, die op een of andere wijze met hulpverlening van doen kunnen hebben, vertrouwd te maken met eerste hulpverlening van slachtoffers in situaties die zich in werkelijkheid voor kunnen doen. De Lotuscursisten zorgen er als het ware voor dat hulpverleners in een zo realistisch mogelijk gespeelde situatie praktijkervaring op doen in het juist verlenen van eerste hulp.
Het inzetten van Lotusslachtoffers bij lessen, oefeningen, wedstrijden en examens van de EHBO-opleidingen is in de loop van de tijd een vanzelfsprekendheid geworden en niet alleen bij hulpverleningsorganisaties; door de deskundigheid van de Lotusgroepen worden ze ook gevraagd te figureren in films zoals bijvoorbeeld in het televisieprogramma: 12 steden en dertien ongelukken.

Lotusgroep Ameland

"Het is al een paar jaar geleden hoor. Ik was PTTmedewerkster en moest iets naar Gemeentewerken in de Ballumerbocht brengen. Op het moment dat ik daar aan kwam, vond er een explosie plaats. De brandweer moest mij uit de auto zagen." Harmke Borsch-Straatsma vertelt het zó serieus alsof het echt is gebeurd. Harmke is een enthousiast lid en leidinggevende van de Lotusgroep op Ameland. Het ongeluk in de Ballumerbocht was 'n grote rampenbestrijdingsoefening.

Het leidinggevende team bestaat naast haar uit Janke en Gretha de Boer, Silvia Ney, Ingrid Wijnberg en Klaske Nagtegaal. Janke de Boer:"Eigenlijk zijn we meer de animators, er is geen bestuur. Als we bericht krijgen dat er een grote oefening op komst is, gaan we aan de slag om in het draaiboek allerlei slachtoffers te bedenken.

Mensen die toevallig op de plaats van onheil aanwezig waren. Het moeten wel allemaal logische en aannemelijke situaties zijn om het zo echt mogelijk te laten zijn. Dan gaan we aan de slag met het type verwondingen dat de slachtoffers oplopen. We experimenteren met het maken van wonden en oefenen in grimeren. We zijn met z'n allen heel inventief. Zo hebben we van 'n oude suedehandschoen afgerukte vingers gemaakt. (Ze haalt de vingers uit 'n zakje, 't lijkt griezelig echt.) Harmke zit in de gezondheidszorg en weet door haar achtergrond hoe mensen in shock of met een hartaanval zich gedragen en hoe ze eruit zien, dat proberen wij te grimeren en na te spelen."

Brooddeeg

Hoe raak je betrokken bij Lotus en rampenbestrijding. Janke:"Al flink wat jaren geleden werd er een grote oefening gehouden waar ze 20 gewonden voor nodig hadden. Aan de Ballumer toneelclub werd gevraagd of de leden wilden figureren. Ze wilden allemaal. Zo is de Lotusgroep ontstaan. We hebben toen een spoedcursus gehad van 'n iemand van de wal van de Lotusorganisatie. Die heeft ons de basisbeginselen geleerd, bijvoorbeeld hoe je met brooddeeg enge wonden kunt maken. In het begin leek het nergens op maar door de oefeningen leer je beter met het materiaal omgaan. Aan de hand van het cursusboek en onze eigen creativiteit zijn we in de loop van de tijd steeds beter geworden."

Schaamte

Om slachtoffer te kunnen spelen moet je geen last hebben van valse schaamte. Hoe zit dat bij jullie. Harmke: "De groep heeft er niet zoveel last van om overtuigend een huilende of kreunende gewonde te spelen of iemand die heel bang is. Maar de hulpverleners hadden er in het begin wel moeite mee. Ze wisten niet goed hoe te reageren, vonden het genant om "echt" mee te spelen. Bij de hulpverlening en de reddingspogingen smeten ze met ons om alsof we zakken zout waren. We hadden soms weken last van blauwe plekken. Dat was heel naar. Zo wilden we niet meer mee doen. Gelukkig is dat veranderd. Het gaat er tenslotte om ervaring te verkrijgen in het snel en deskundig helpen van ernstig gewonden, serieus oefenen van een ramp is daarom echt noodzakelijk."

De Lotusgroep op Ameland is een zelfstudiegroep. Door de geïsoleerdheid van het eiland is het niet mogelijk de officiële opleiding te volgen. Niemand is dus gediplomeerd slachtoffer. Aan de uitbeelding van hun slachtofferrol is dat niet te zien. Misschien bent u er komend najaar wel getuige van.