Het 75-jarig bestaan van de Coöperatieve Aankoop Vereniging "Eendracht Maakt Macht"

Het interessante van een jubileumfeest en dan nog wel een jubileum van driekwart eeuw, is de terugblik in de geschiedenis van de jubilaris. Als in een nauwkeurig bijgehouden archief ontrolt zich daarin een tijdperk vol gebeurtenissen die de moeite waard zijn om nog eens te worden verteld.

Zo'n jubileumfeest werd vorig jaar begin oktober gevierd door de Inkoopvereniging "Eendracht Maakt Macht" of om precies te zijn: de Coöperatieve Landbouwers-Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht.

De vereniging, gezeteld in de Welkoop aan de Fabrieksweg te Hollum, bestond op 22 september 1997 precies 75 jaar. Op gepaste wijze - een waddencruise met Hans Boven naar Schiermonnikoog - werd het gevierd met het bestuur, de Raad van toezicht, de leden en alle medewerkers. Bíjna in alle stilte, ware het niet dat er een bordje: 'Wegens jubileum gesloten' aan de deur van de Welkoop hing. Meer publicatie kwam er niet aan te pas. Er volgde nog een gebeurtenis. Medewerker Henk Bakker nam per 1 januari 1998 na 30 jaar trouwe dienst afscheid om zich in de vut te begeven.

Welkoop 'n Jubileum.. oké, maar dan ook nog een afscheidsfeest. Dat geeft toch reden voor een gesprekje met de Nieuwe Amelander. "Och, we hebben in oktober een leuk feest gehad," beaamt Piet IJnsen op z'n eigen bescheiden wijze. "Nee we hebben er verder geen drukte van gemaakt. Alleen met de leden, het personeel en 't bestuur." IJnsen is sinds 1982 beheerder\zaakvoerder van de Welkoop. Naast de Coöperatieve Landbouw Aankoopvereniging is de Welkoop een aparte tak in het geheel: "Wij zijn een zelfstandige functionerende coöperatie. Dat wil zeggen dat we werken voor eigen rekening. De Welkoop is een apart onderdeel dat los staat van de Inkoop Vereniging. Het is een onderneming op franchisebasis. Het is om zo maar te zeggen het winkelgebeuren voor zowel landbouwers als particulieren. Belangrijk onderdeel is vooral tuinvoorzieningen, een nog steeds groeiende markt. Henk Bakker is jarenlang medewerker geweest in de winkel. Daarvoor was hij bestuurslid van Eendracht Maakt Macht. Een combinatie bestuurslid-medewerker is niet mogelijk. Toen hij medewerker werd moest hij uit het bestuur."

Het ontstaan

Op 1 september 1922 werden bij notaris Spoelstra in Leeuwarden de statuten getekend voor de oprichting van de "Coöperatieve Aankoopvereniging Landbouwbenodigdheden alsmede ter behartiging van Amelandsch landbouwbelangen: Eendracht Maakt macht." In coöperatief verband inkopen van agrarische benodigdheden was stukken voordeliger, maar ook ontstonden er mogelijkheden voor gezamenlijk gebruik van machines. En in het behartigen van 'Amelandsch landbouwbelang' was ook het geven van voorlichting een belangrijk onderdeel. Coöperatieve organisaties waren ontstaan uit de armoede die er heerste op het platteland. Onder invloed van de landbouwcrisis die in de 19de eeuw in Duitsland begon en zich in de loop der jaren als een vlek over heel Europa verspreidde zijn de Boerenleenbanken en de Raiffeisenbanken ontstaan. Vanuit de coöperatieve banken verenigden de boeren zich in coöperatieve landbouw-inkoop organisaties en coöperatieve zuivelfabrieken. Behalve het verstrekken van voorlichting door de EMM, werden er voor de boeren cursussen - praatavonden - georganiseerd vanuit de Rijkslandbouwvoorlichting. De ontwikkeling in de landbouw vereiste andere werkmethodes. De Amelander boeren moesten alles nog leren over moderne bedrijfsvoering, bemestingsleer etc.. Zaken die tot dan toe onbekend waren.

Verandering

De inkoop van de agrarische benodigdheden bestond in die begin jaren enkel uit de basisproducten zoals gereedschap, kunstmest, krachtvoer en landbouwbenodigdheden. Voor die tijd gebruikten de boeren nauwelijks producten die van de wal kwamen. Van oudsher was de manier van bedrijfsvoering ingesteld op de veeteelt. Het inkomen bestond uit de jaarlijkse veeverkoop. Landbouwgewassen werden hoofdzakelijk verbouwd voor eigen gebruik en als voedsel voor het vee. Het beetje 'overproductie' werd als ruilmiddel gebruikt: voor 'n zak graan gaf de bakker een aantal broden.
Dat patroon veranderde door de opheffing van de markegronden. De ruilverkaveling die toen onvermijdelijk volgde maakte alleen al in Hollum van 4895 percelen van een gemiddelde grootte van 7 are, 501 percelen van een gemiddelde grootte van 62 are. Door de aanleg van wegen ontstond er een betere bereikbaarheid. De zeedijk werd aangelegd. De opgerichte Waterschappen legden naast de bestaande sloten een nieuw stelsel van sloten en greppels aan voor een betere afwatering. Tot dan dreef het hooi, bij een natte zomer in de mieden, op het land. Al deze voorzieningen, de ontwikkeling van de landbouw en een groeiende productie in kwantiteit en kwaliteit, maakten een betere bedrijfsvoering mogelijk.

Het depot

Ten tijde van de oprichting was E.M.M. uitsluitend een Hollumer onderneming. Het depot was gevestigd in een schuurtje achter bakkerij de Boer. Depothouder was Johannes Gorter en 't beheer was in handen van Jacob Brouwer. Het eerste bestuur van de kersverse coöperatie bestond uit Jacob Barf, voorzitter, W.D.Lublink, Jacob Brouwer, Cornelis de Boer jr. en J.H. Engels. Het ging goed met de vereniging en in 1926 werden de Ballumer boeren gevraagd lid te worden. Er kwam een depot in Ballum. Voor 6 gulden per week werd Sietje Mathiezen benoemd tot magazijnmeester. Eendracht Maakt Macht breidde zich ook uit naar Nes. Het depot bevond zich achter bakker Eeltje Hofker in de Torenstraat. In 1928 werd besloten twee ondergrond-ploegen en een kunstmeststrooier aan te schaffen. Het ledental groeide tot 66. Helaas duurde dat maar kort. Onder de dreiging van de landelijke crisis daalden de prijzen terwijl de lasten van de boeren - waterschapslasten etc. - omhoog waren gegaan. Dat zou nog jaren duren. De vooruitgang bracht nog geen welvaart.

Die crisis had ook invloed op de bedrijfsvoering van "Eendracht Maakt Macht". Er ontstonden schulden. Tussen '29 en '34 hadden al 16 leden - ontevreden en ongeruste boeren - hun lidmaatschap opgezegd. Er werd aansluiting gezocht bij het veel grotere orgaan de CAF in Leeuwarden. In 1938 kwam de direkteur van de CAF naar Ameland om met het bestuur te praten. Aan het eind van de vergadering deelde hij het bestuur mee dat de CAF bereid was de schulden die waren opgelopen tot 3400 gulden, te saneren. De Coöperatieve Landbouwers Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht was vanaf toen onderdeel van de CAF en werd in de volksmond ook zo genoemd.

Bertus Visser In 1941 verhuisde het CAF-depot van het kleine schuurtje achter bakkerij de Boer naar de toenmalige wasserij van Tjip Nagtegaal (de plaats waar nu het woonhuis van het Zeepaardje staat). Het werd gekocht voor 1000 gulden. In de oorlog raakte Cafbeheerder Jacob Brouwer twee hulpen kwijt. Was tijdens de mobilisatie in 1939 Coert Hamer, de zoon van onderwijzer Hamer van de Christelijk Gereformeerde school, al onder de wapenen geroepen, in '41 werd Bertus Visser - zijn opvolger - opgeroepen de dienstplicht te vervullen. Hij werd opgevolgd door Sietse Smid en Wim Brouwer. Deze twee vertrokken na verloop van tijd naar elders en dus werd Bertus na zijn diensttijd weer aangenomen.

Wederzijdse hulp

Niet alleen voor de eigen boeren, maar het kwam ook voor dat de vereniging in actie kwam voor boeren in "overzeese" gebieden. In de geschiedenis van de coöperatieve vereniging Eendracht Maakt Macht staat daarover een memorabele gebeurtenis van wederzijdse hulp. Dat begon in '53 toen de watersnoodramp plaatsvond in Zeeland. Hiervoor werden door de eilanders veel goederen ingezameld. Zes jaar later, in 1959 had Ameland een extreem droge zomer. Als dank voor de hulp tijdens de watersnood werden toen de Amelander boeren gesteund door de Zeeuwen met de aanvoer van bieten en stro; wat vanzelfsprekend door de vereniging in goede banen werd geleid.

Fusie

In 1972 vierde de vereniging haar 50-jarig bestaan. Bij die gelegenheid werd het toneelstuk 'De drie dooie dienders' opgevoerd door de Nut En Genoegen uit Hollum. In 1974 werden er onderhandelingen gestart met het bestuur van de zustervereniging ABTB uit Nes/Buren voor een mogelijke fusie. Dit initiatief dat uitging van de ABTB, werd niet gesteund door de leden.

De onderhandelingen mislukten dan ook. De roomskatholieke ABTB - Aartsdiocesanen Boeren en Tuinders Bond - werd in dezelfde periode als de Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht, opgericht in Buren. De roomskatholieke boerenvereniging doorliep dezelfde ontwikkeling als hun collegavereniging aan de westkant van Ameland. De oprichtingsvergadering stond onder leiding van pastoor van der Pavert. Het eerste bestuur bestond uit Gerben de Jong voorzitter, Tiemen Boelens secr.penninmeester en de heren Joh. de Jong, Paulis Brouwer en Cyp. de Jong.

Tijdens de vergadering meldden zich al 21 leden aan. De bond liep goed, de gezamenlijke inkoop via de handelsraad was een succes. Al in 1924 werd er besloten tot de aanschaf van een volbloedstier en een jaar later de tweede. In 1926 werd een pluimveeafdeling in het leven geroepen en op advies van pastoor van der Pavert - hij was een boerenzoon -werd een koppel Texelse schapen ingevoerd en bij de leden geplaatst, de zogenaamde patronaatslammeren.

In 1927 bedroeg het ledental van de ABTB 67. Toen in september 1941 de ABTB onder leiding kwam van een vazal van de bezetter, was het gebeurd met de vereniging. Op aandrang van de op Ameland geboren en getogen aartsbisschop Jan de Jong uit Utrecht, werd het lidmaatschap van de ABTB massaal opgezegd. Op principiële gronden kon men niet lid zijn van een organisatie die onder leiding stond van een Nationaal-Socialist. In september '45 was er weer een bestuursvergadering van de ontbonden ABTB. Twee ruilverkavelingen in '46 en '56 stimuleerden de streek door cursussen en voorbeeldbedrijven.

De bedrijfsvoering werd efficiënter en moderner. In 1972 werd het 50-jarig bestaan gevierd. In de loop van de jaren '70 krijgt de ABTB het steeds moeilijker door de stijgende personeelskosten, hogere vervoerskosten en een moeilijke concurrentiepositie. Anders dan de EMM die bij de CAF was aangesloten en o.a. goedkopere vervoerskosten had, zetelde de Handelsonderneming van de ABTB helemaal in Arnhem. Na de mislukte onderhandelingen van '74 werden er in 1979 opnieuw gesprekken gevoerd met Eendracht Maakt Macht. Die resulteerden in een fusie. De aankoopvereniging van de ABTB ging op in de Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht uit Hollum. De tak agrarische belangenbehartiging van de ABTB bleef bestaan en ging later op in de Federatie van Amelander Landbouworganisatie.

ACM

In 1980 verhuisde de E.M.M./Caf voor de derde maal. Ditmaal naar de Fabrieksweg waar een gloednieuw gebouwd pand werd betrokken. Twee jaar later in 1982, kreeg de vereniging een gevoelig verlies te verwerken. Beheerder/zaakvoerder Bertus Visser, die al vanaf 1945 bij de organisatie was, overleed.

Oudvoorzitter de Boer ondersteunde het bedrijf tot in juli Piet Ijnsen als beheerder\zaakvoerder werd aangesteld. In de loop van de jaren onderging het gebouw diverse verbeteringen en uitbreidingen. Het CAF-depot met de basisbenodigdheden werd steeds groter en uitgebreider en werd uiteindelijk winkel.
In 1990 vond er een fusie plaats tussen drie grote noordelijke inkoopcentrales: de CAF, ACECO en CLM te Meppel. Daaruit is ontstaan de ACM - Aankoop Centrale Meppel met als toevoeging "Op grond van 't beste".

Na de fusie werd de CAF-winkel (die toen geen Caf meer was maar ACM) aan de Fabrieksweg, weer omgebouwd. EMM sloot zich aan bij Welkoop. Het Welkooplogo mocht worden gevoerd. Groenvoorziening werd een belangrijk onderdeel.

Henk Bakker

In de macht die eendracht maakt is ook het individu van groot belang. Dat deed blijken op 20 januari bij het afscheid van Henk Bakker tijdens een feestelijk diner in hotel de Zwaan. Bakker heeft in verschillende functies 30 jaar lang deel uitgemaakt van de vereniging Eendracht Maakt Macht: als boer, als bestuurslid en als personeelslid.
In de ledenvergadering van 17 maart 1967 werd hij benoemd tot lid van het Bestuur. Elf jaar bleef Bakker bestuurslid. Tijdens de bestuursvergadering van 26 mei 1978 werd hij door voorzitter Douwe Roel de Boer aangesteld als personeelslid. Aan zijn bestuurslidmaatschap kwam toen een eind. "Toen er een medewerker werd gevraagd, heb ik me aangemeld. Ik wilde stoppen met de boerderij. De meeste boerenbedrijven waren naar de polder verhuisd. Ik had geen opvolger om het bedrijf voort te zetten en de gemeente wilde mijn grond graag hebben voor huizenbouw. Ik ben voor halve dagen begonnen en heb in die periode mijn boerenbedrijf afgebouwd." Op 1 januari 1998 ging Henk Bakker in de welverdiende vut.

De geschiedenis van 75 jaar "Eendracht Maakt Macht" is de geschiedenis van 75 jaar ontwikkeling van de boeren op Ameland. De doelstelling van de vereniging luidt nog steeds: Het verbeteren van het landbouwbedrijf en de bevordering van de bloei en vooruitgang van de landbouw en veehouderij.

Ontwikkeling, vooruitgang en fusies hebben veel veranderingen gebracht. Behalve de Welkoopwinkel, die blijft in de volksmond hardnekkig "de Caf".