Het beeld van die avond laat me niet los. Een man, een zieke vrouw en twee kinderen. Ze trekken een grote koffer en kleine koffer voort. Het is winter en dit gezin is uitgeprocedeerd. Ze zijn nu sinds kort ook uit het opvangcentrum gezet en zwalken als zwervers rond. Slapen doen ze in het station. Soms is er iemand zo vriendelijk om ze even in huis te nemen voor een kopje koffie. Het is een uitzending van het programma ‘Een vandaag’. Een beeld om niet te vergeten.

‘Eerst de mens en dan de regel’, was een verkiezingsleus van een politieke partij tijdens de gemeenteraadsverkiezing op ons eiland. Ik moest daaraan denken toen ik dit gezin zag.

Uitgeprocedeerde asielzoekers lopen op straat rond zonder onderdak en voeding. Hier zie je hoe regelgeving kan falen. Maar hoe lossen we het op? De mensen waarom het gaat hebben vermoedelijk al jarenlang geprocedeerd. Ook zijn hun al verschillende mogelijkheden geboden om terug te keren naar het land van herkomst. Maar ze vertrekken niet, alle hulp daarbij ten spijt. Zouden wij anders besluiten?

In tegenstelling tot veel Nederlanders voelen deze mensen zich blijkbaar wel veilig in ons land. Dat moet ons te denken geven wanneer we over onveiligheid praten. Hoe onveilig is ons land in vergelijking met andere landen? Uitgeprocedeerde asielzoekers komen uiteindelijk op straat terecht maar kiezen daarvoor zelf. Wat moet de overheid doen? Eerst de mens en dan de regel of eerst de regels en dan de mens? Toch opvang regelen? Dat zou kunnen. Maar we hebben gekozen voor een streng asielbeleid, dat wil nu eenmaal een grote meerderheid in ons land.

Maar wanneer dan de regels strikt worden toegepast zien we opeens een drama dat zich afspeelt op straat, ergens in een stad in ons land. Een man, die met een zieke vrouw en twee kinderen op straat rondzwerft in de vrieskou. Dat vinden we dan opeens wel zielig. Dat kan en mag toch niet in ons land. Je kunt zulke mensen toch niet uitzetten midden in de winter.

‘Ja’, zegt de betreffende staatssecretaris, ‘we hebben alle mogelijkheden aangeboden maar ze wilden er geen gebruik van maken’.

Dit is nu het gevolg. Eigen schuld, dikke bult dus. Maar kunt u dan niet wachten tot het zomer is? Het zou een volgende vraag kunnen zijn. Dat zou natuurlijk kunnen. Het oogt in ieder geval wat humaner. In de zomer is het wat warmer op straat. Maar het feit blijft dat mensen aan hun lot worden overgelaten. Of het nu winter of zomer is we zetten ze uiteindelijk op straat en dat is in feite geen oplossing.

Je kunt ze ook onder dwang op het vliegtuig zetten. Een hoop gedoe en meteen een verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog door de media is het gevolg. Mensen worden door politie of marechaussee opgehaald en onder dwang afgevoerd en op een vliegtuig gezet.

Die beelden willen we als Nederlanders liever ook niet zien op onze televisie. Wat dan? Eerst de mens en dan de regel, zoals eerder is genoemd? Maar we hebben democratisch gekozen voor een streng beleid en bijna alle politieke partijen willen dat ook. Doen ze het niet dan zien ze nog veel meer kiezers naar Wilders zijn ‘PVV’ of naar Verdonk haar ‘TROTS’ overlopen.

De grote vraag die onbeantwoord blijft is of wij via de media wel een goed en duidelijk beeld krijgen. Wat is het verhaal van dit gezin op straat? Waarom zijn ze gevlucht, waarom kunnen ze of willen ze niet terug naar hun land? Waarom maken ze geen gebruik van alle terugkeermogelijkheden die hun worden geboden? Gastvrij zijn we in ieder geval niet.

‘Eerst de mens en dan de regels’, ik moest er aan denken toen ik even later diezelfde avond een uitzending van de VPRO over de reis van de ‘Beagle’ zag. Het schip heeft de Galapagoseilanden bereikt. Een stuk of negen grote en nog meer kleine eilanden voor de kust van Ecuador. Wonderbaarlijke eilanden waar een unieke fauna en flora nog aanwezig is.

Met echter een bevolking die in een te korte tijd is gegroeid van enkele duizenden in 1950 naar meer dan 40.000 mensen nu. Veroorzaakt vooral door een snel groeiend aantal toeristen. Met hele wijken zonder riolering en slecht drinkwater. Waar het afval langs de weg ligt. Waar bestuurders en handhavers de regels soms wel heel erg soepel toepassen. Zo soepel dat er ongerustheid bestaat over het voortbestaan van de unieke flora en fauna. Familieleden houden elkaar de hand boven het hoofd en de ene hand wast de andere. Hier zie je waar het naar toegaat wanneer eerst de mens komt en dan de regel.

Een samenleving kan nu eenmaal niet zonder regels. Het kunnen er soms teveel zijn en ze zijn soms lastig. Maar iedere vorm van samenleven heeft nu eenmaal regels nodig. Vroeger dikwijls nog ongeschreven, maar wel nageleefd. Deed je het niet dan kon je de gemeenschap verlaten en werd je aan je lot overgelaten. Nu hebben we veel, zelfs heel veel regels. Wellicht hier en daar te veel en soms onbegrijpelijk. Maar in onze ingewikkelde samenleving gebeuren nu eenmaal ook onbegrijpelijke dingen.

‘Eerst de mens en dan de regels’, soms zou je het willen maar of het kan? Ik vermoed dat het ook op ons eiland niet goed zou zijn om eerst de mens centraal te stellen en dan de regels. Met de beelden van de Galapagoseilanden voor ogen moet je kiezen voor eerst de regels, zodat de mens rekening houdt met zijn leefomgeving. Maar met het beeld van het rondzwervend gezin nog op het netvlies zou je ook wel eens een oogje dicht willen knijpen.

Een samenleving kan niet zonder regels, maar de samenleving bepaalt ook welke regels er moeten zijn en hoe ze worden toegepast. De samenleving centraal stellen en regels toepassen met een menselijke maat zou wellicht een goed uitgangspunt kunnen zijn, maar of dat altijd kan?

‘Mooi gezegd’, zei buurvrouw toen ik haar dit artikel had laten lezen, ‘de menselijke maat hanteren. Dat zouden we vaker moeten doen. Feitelijk zouden de mensen die regeltjes maken dat als uitgangspunt moeten nemen. Misschien maakt dat het wat gemakkelijker.’ ‘Je kunt niet met iedereen rekening houden’, reageert Watze. ‘Als het donker is moet iedereen met het licht aan rijden. Het zou een mooie boel worden als iedereen maar wat deed. Regels zijn regels en anders moet je ze niet maken.’ ‘En zo’n gezin dan?’ zegt buurvrouw.

‘Ja, maar dat is wat anders’, aldus Watze, ‘daar moet je gewoon een oplossing voor zoeken.’

‘Dus toch de menselijke maat maar?’ ging buurvrouw verder.

Ik heb stilletjes de kamerdeur dicht gedaan. Hoe de discussie is afgelopen weet ik dus niet. Maar dit laat wel zien dat regels maken één ding is maar regels uitvoeren een heel ander ding.

Jan J. de Vries