Jaargang: 1998

Uitgave: April - Mei

Naam auteur: Harry de Kroon

Vaste rubriek: Koe-lum van Klara

Klara de Koe geeft exclusief voor De Nieuwe Amelander haar snaakse mening over (wan) toestanden op Ameland. In verband met de verkiezing van de gemeenteraad op 4 maart jongstleden worden deze keer de kopstukken van de Amelander politiek te kijk gezet.

Voor wie het nog niet weet: Ik ben Klare, de turbokoe van Sip en Jehanne van 'e Torenshoogte. Op versoek van de redaksie van dut blad laat ik mien licht skiene over alles wat er op Ameland gebeurt en wat niet sou gebeure moeten of ande'som. En as ik er self niet meer uut komme kin dan is Boele paraat, mien ontrouwe steun en koe-verlaat. Hij kan herkauweh....eh....prostitueren as gien ander. Boele is oanse stamboekbolle want bij oans wordt niet (weer) kloond: Oans koeies binne goed gesond, wij houwe van een versetje op sien tijd. Boele staat eigenlijk inschreven as Willem Alexander van Nes, niet te verwarren met ene W.A. van Buren. Weerom ons koeies hem Boele noeme? Deerom. En hierom, dat Jehanne niet weer het skaam-oranje krijt sodat we weer om verskoning vrage moete soas de vorige keer.

Klare's Koe-lumn staat boven dut stikje. In rond Amelands wil dat segge: koe-klets. Koe-lumN schrijf je dus met een n, maar probeer hem niet uut te spreken, want je lope geheid tegen een kaakontwrichting aan. Dit is de nije spelling of so iets. Welk een flauweN kul! Of niet dan! Maar ik moet wel bij de tijd blieve. En dus toch maar Koe-lumn met een n, ook al sou een kostelijke koe as ik er haast dol van worde.

Er is de aflopen tijd weer veul voorvallen weer ik het hoognodig met jim over hewwe moet. So hewwe Simon en Ina Kanger een keesboerderij opend. Een gat ien'e markt, liekt me. Ik hew Jehanne ook al so vaak proberen te overtugen van dat gat. Het is toch eeuwig sonde om mien appetijtelijke melk naar de wal af te voeren? Maar Jehanne vient mij niet goed wies. Maar mien melk gaat nou wel naar Ina voor die vermaarde Amelander nageltjekees. Deervoor bin ik nou op krudendieet. Ik krok er somtijds van. Dus mense: niet vergete, Klare's Kees ete! Afhalen bij Ina. Overigens blieft onse verrukkelijke joggert te koop bij Jozef de melkboer; links - of rechtsomdraaiend, tot ik er het suur van krij. Bij mij kan je alle kanten uut.

Zwaar weer op Ameland. Gedonder alom. Knetterende bliksems niet van de lucht. Een storm in een glas water en hier en daar een venienig wolkje gifgas. Verkiezingsstrijd. Pas geheelde wonden worde met een sadistisch genoegen weer openreten. Vraag me niet weerom. Al die partijen, se binne één grote pot nat. In hun programma's kin je lese welke beloften se nou weer breke wille. Trouwens hoeveul kandidaat - raadsleden souen hun eigen programma lezen hewwe? En begriepe? Over wat se de afgelopen 4 jaar presteerd hewwe, daar hoor je se niet over. Nou ja, Algemeen Belang Hollum blitst met veul "etcetera". Wat is dat nou eigenlijk, etcetera? Ik hew der niet veul fedusie in. En wat hewwe die hotemetoten uut Hollum voor met "algemien"? Eigenbelang is ommers het ienige dat telt. Kiek maar in hun folder: Eigen volk eerst. Kassa! Dat seit Boele ok en die kin het wete. As een buutengewoon talentvolle politieke pierewaaier is hij door Bakema in de armen sloten. Boele mag as lijstduwer Ameland '82 de absolute heerschappij besorge. Helaas nam Boele dat lijstduwerschap wat al te letterlijk. Kreunend en steunend werd hem door de gehavende partij - kliek de wacht anseid. Mien Boele kon oprotten. Remmert is niet so bolsturig en zal geen schade aanrichten. Hij weet dat hij as lijstduwer stemmen trekken moet van het stemvee uut Ballum, om maar een dwarsstraat te noemen.

Ameland '82 het dus voor ons afdaan. Maar wie moete we nou onse stem geve? Boele krijt acuut een aanval van de gevreesde gekke - bolle - siekte as ie Rood siet, dus die partij valt metien af vanself. Weer moet ik de BCA soeke? Is Jos Bulté weer onder de minsen? Is hij echt Belangen - loos? En weer binne Piet Jepma en sien Demokornuiten 66? Op de vlucht voor de opinie peilingen? Volgens mij bin der gieniens 66 meer over. Ik hew horen verluien dat se de volgende keer terugkomme as Dierencraten 66, omdat er gien mins meer op hen stemme wil.

Ik sie dat er 2 Hereboeren as lijsttrekker aanwesen binne. Maar se komme wel allebei van achter de Hoge Diek. En dat is een probleem. Die lui van het Westind hewwe een tradiesje om ons, van het Oosten, het bloed onder de hoeven vandaan te halen. Beide heren hewwe veul gemien. Het lieke wel klonen: veul gebla - blaat, weinig wol (en dus sie je een heleboel gesicht). Vooral Oene is een kettingprater. Hij kin uren prate sonder wat te seggen, voorwaar een unicum. Hulde! Rentmeester wil ie worde as ie groot is. Oe krimmels! Sou de burgervader deer van af wete? Ik sie ok dat Antje sich bekeerd het tot de Ware Partij. Veul Ballumers sille now sonder twiefel voor even bij hun keuse stuurt worde door hun vrees voor het Hemelse Gerecht (N.B. staat in gien enkel Amelands restaurant op de menukaart). De Ballumers krije het nog swaar: Jan Nagtegaal, ok uut Ballum, het Bolk en Kanjer Erica inset as Joker

Onderwiels hewwe we allegaar stemme kinnen. Dat is te seggen: jimme, maar ik niet. Wat een gedoente met die nijerwetse apperaten! Toen ik met mien hoef de knop "Antje" in drukken wou (sij staat as moeder van Ameland boven alle partijen), had je het gedonder deur'e glazen: Alle stoppen sloege door! Ik weet nou wat een swevende kiezer is. Souen we nu nog wel een nije raad krije? Een ding - eh persoon is wis en seker: Cazemier swaait nog jaren de scepter in het gemeentehuus, dat steeds meer de allure krijt van een vesting met onderaardse gewelven en een heuse slotmuur an de oostkant. Van oans kant hewwe se kennelijk het meest te duchten. Allien een ophaalbrug en het (ivoren) Torentje ontbreke nog. Ameland dreigt te klein te worden, door het steeds maar uutdijende gemeentehuus. Ik begriep nou ok beter de burgemeesterlijke paniek bij de afkalving van het Ballumer stran. Maar weerom doen we hier niet soas in Amerika. Daar het de president het voor het seggen. Dat is nou presies wat we hier hewwe moete. Gien gedonder meer met verkiezingen en beloofde beloftes. De burgemeester kin het allien wel af. Dan waar dat Ballumer stran probleem zomaar uut de wereld. Hij roept dan gewoon de noodtoestand af, en dan hadde se dat gat van Ballum maar dicht te maken. Sowat doet meer fertuten dan er met de handen in de busen bij kieken te blieven. Als president van Ameland kan hij ook grotere problemen an. Promotie is gien probleem. Grote koppen in de krant soas: "President van Ameland gaat probleemstad Groningen de oren wassen". Dat sou nijs wese. Weg met de paase - polderpolitiek. Strandsand - politiek! Daarmet komme we in de krant en op de televisie, dat brengt avesatie in Nederland.

Tot in NOVA Klare Koe

Jaargang: 1998

Uitgave: April - Mei

Naam auteur: Henk Pijnappel

Column: Natzand

Wie regelmatig het nieuws volgt via de radio of televisie, of de krant leest, komt steeds nieuwe woorden tegen. Vooral onze regeerders verzinnen steeds meer woorden, om hun argumenten c.q. voorstellen zo mooi mogelijk aan “het volk” te presenteren. Het woord "onthaasting" is er ook zo een. Door politica Margreet de Boer voor het eerst uitgesproken.

Jaargang: 1998

Uitgave: April - Mei

Naam auteur: Onbekend

Het 75-jarig bestaan van de Coöperatieve Aankoop Vereniging "Eendracht Maakt Macht"

Het interessante van een jubileumfeest en dan nog wel een jubileum van driekwart eeuw, is de terugblik in de geschiedenis van de jubilaris. Als in een nauwkeurig bijgehouden archief ontrolt zich daarin een tijdperk vol gebeurtenissen die de moeite waard zijn om nog eens te worden verteld.

Zo'n jubileumfeest werd vorig jaar begin oktober gevierd door de Inkoopvereniging "Eendracht Maakt Macht" of om precies te zijn: de Coöperatieve Landbouwers-Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht.

De vereniging, gezeteld in de Welkoop aan de Fabrieksweg te Hollum, bestond op 22 september 1997 precies 75 jaar. Op gepaste wijze - een waddencruise met Hans Boven naar Schiermonnikoog - werd het gevierd met het bestuur, de Raad van toezicht, de leden en alle medewerkers. Bíjna in alle stilte, ware het niet dat er een bordje: 'Wegens jubileum gesloten' aan de deur van de Welkoop hing. Meer publicatie kwam er niet aan te pas. Er volgde nog een gebeurtenis. Medewerker Henk Bakker nam per 1 januari 1998 na 30 jaar trouwe dienst afscheid om zich in de vut te begeven.

Welkoop 'n Jubileum.. oké, maar dan ook nog een afscheidsfeest. Dat geeft toch reden voor een gesprekje met de Nieuwe Amelander. "Och, we hebben in oktober een leuk feest gehad," beaamt Piet IJnsen op z'n eigen bescheiden wijze. "Nee we hebben er verder geen drukte van gemaakt. Alleen met de leden, het personeel en 't bestuur." IJnsen is sinds 1982 beheerder\zaakvoerder van de Welkoop. Naast de Coöperatieve Landbouw Aankoopvereniging is de Welkoop een aparte tak in het geheel: "Wij zijn een zelfstandige functionerende coöperatie. Dat wil zeggen dat we werken voor eigen rekening. De Welkoop is een apart onderdeel dat los staat van de Inkoop Vereniging. Het is een onderneming op franchisebasis. Het is om zo maar te zeggen het winkelgebeuren voor zowel landbouwers als particulieren. Belangrijk onderdeel is vooral tuinvoorzieningen, een nog steeds groeiende markt. Henk Bakker is jarenlang medewerker geweest in de winkel. Daarvoor was hij bestuurslid van Eendracht Maakt Macht. Een combinatie bestuurslid-medewerker is niet mogelijk. Toen hij medewerker werd moest hij uit het bestuur."

Het ontstaan

Op 1 september 1922 werden bij notaris Spoelstra in Leeuwarden de statuten getekend voor de oprichting van de "Coöperatieve Aankoopvereniging Landbouwbenodigdheden alsmede ter behartiging van Amelandsch landbouwbelangen: Eendracht Maakt macht." In coöperatief verband inkopen van agrarische benodigdheden was stukken voordeliger, maar ook ontstonden er mogelijkheden voor gezamenlijk gebruik van machines. En in het behartigen van 'Amelandsch landbouwbelang' was ook het geven van voorlichting een belangrijk onderdeel. Coöperatieve organisaties waren ontstaan uit de armoede die er heerste op het platteland. Onder invloed van de landbouwcrisis die in de 19de eeuw in Duitsland begon en zich in de loop der jaren als een vlek over heel Europa verspreidde zijn de Boerenleenbanken en de Raiffeisenbanken ontstaan. Vanuit de coöperatieve banken verenigden de boeren zich in coöperatieve landbouw-inkoop organisaties en coöperatieve zuivelfabrieken. Behalve het verstrekken van voorlichting door de EMM, werden er voor de boeren cursussen - praatavonden - georganiseerd vanuit de Rijkslandbouwvoorlichting. De ontwikkeling in de landbouw vereiste andere werkmethodes. De Amelander boeren moesten alles nog leren over moderne bedrijfsvoering, bemestingsleer etc.. Zaken die tot dan toe onbekend waren.

Verandering

De inkoop van de agrarische benodigdheden bestond in die begin jaren enkel uit de basisproducten zoals gereedschap, kunstmest, krachtvoer en landbouwbenodigdheden. Voor die tijd gebruikten de boeren nauwelijks producten die van de wal kwamen. Van oudsher was de manier van bedrijfsvoering ingesteld op de veeteelt. Het inkomen bestond uit de jaarlijkse veeverkoop. Landbouwgewassen werden hoofdzakelijk verbouwd voor eigen gebruik en als voedsel voor het vee. Het beetje 'overproductie' werd als ruilmiddel gebruikt: voor 'n zak graan gaf de bakker een aantal broden.
Dat patroon veranderde door de opheffing van de markegronden. De ruilverkaveling die toen onvermijdelijk volgde maakte alleen al in Hollum van 4895 percelen van een gemiddelde grootte van 7 are, 501 percelen van een gemiddelde grootte van 62 are. Door de aanleg van wegen ontstond er een betere bereikbaarheid. De zeedijk werd aangelegd. De opgerichte Waterschappen legden naast de bestaande sloten een nieuw stelsel van sloten en greppels aan voor een betere afwatering. Tot dan dreef het hooi, bij een natte zomer in de mieden, op het land. Al deze voorzieningen, de ontwikkeling van de landbouw en een groeiende productie in kwantiteit en kwaliteit, maakten een betere bedrijfsvoering mogelijk.

Het depot

Ten tijde van de oprichting was E.M.M. uitsluitend een Hollumer onderneming. Het depot was gevestigd in een schuurtje achter bakkerij de Boer. Depothouder was Johannes Gorter en 't beheer was in handen van Jacob Brouwer. Het eerste bestuur van de kersverse coöperatie bestond uit Jacob Barf, voorzitter, W.D.Lublink, Jacob Brouwer, Cornelis de Boer jr. en J.H. Engels. Het ging goed met de vereniging en in 1926 werden de Ballumer boeren gevraagd lid te worden. Er kwam een depot in Ballum. Voor 6 gulden per week werd Sietje Mathiezen benoemd tot magazijnmeester. Eendracht Maakt Macht breidde zich ook uit naar Nes. Het depot bevond zich achter bakker Eeltje Hofker in de Torenstraat. In 1928 werd besloten twee ondergrond-ploegen en een kunstmeststrooier aan te schaffen. Het ledental groeide tot 66. Helaas duurde dat maar kort. Onder de dreiging van de landelijke crisis daalden de prijzen terwijl de lasten van de boeren - waterschapslasten etc. - omhoog waren gegaan. Dat zou nog jaren duren. De vooruitgang bracht nog geen welvaart.

Die crisis had ook invloed op de bedrijfsvoering van "Eendracht Maakt Macht". Er ontstonden schulden. Tussen '29 en '34 hadden al 16 leden - ontevreden en ongeruste boeren - hun lidmaatschap opgezegd. Er werd aansluiting gezocht bij het veel grotere orgaan de CAF in Leeuwarden. In 1938 kwam de direkteur van de CAF naar Ameland om met het bestuur te praten. Aan het eind van de vergadering deelde hij het bestuur mee dat de CAF bereid was de schulden die waren opgelopen tot 3400 gulden, te saneren. De Coöperatieve Landbouwers Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht was vanaf toen onderdeel van de CAF en werd in de volksmond ook zo genoemd.

Bertus Visser In 1941 verhuisde het CAF-depot van het kleine schuurtje achter bakkerij de Boer naar de toenmalige wasserij van Tjip Nagtegaal (de plaats waar nu het woonhuis van het Zeepaardje staat). Het werd gekocht voor 1000 gulden. In de oorlog raakte Cafbeheerder Jacob Brouwer twee hulpen kwijt. Was tijdens de mobilisatie in 1939 Coert Hamer, de zoon van onderwijzer Hamer van de Christelijk Gereformeerde school, al onder de wapenen geroepen, in '41 werd Bertus Visser - zijn opvolger - opgeroepen de dienstplicht te vervullen. Hij werd opgevolgd door Sietse Smid en Wim Brouwer. Deze twee vertrokken na verloop van tijd naar elders en dus werd Bertus na zijn diensttijd weer aangenomen.

Wederzijdse hulp

Niet alleen voor de eigen boeren, maar het kwam ook voor dat de vereniging in actie kwam voor boeren in "overzeese" gebieden. In de geschiedenis van de coöperatieve vereniging Eendracht Maakt Macht staat daarover een memorabele gebeurtenis van wederzijdse hulp. Dat begon in '53 toen de watersnoodramp plaatsvond in Zeeland. Hiervoor werden door de eilanders veel goederen ingezameld. Zes jaar later, in 1959 had Ameland een extreem droge zomer. Als dank voor de hulp tijdens de watersnood werden toen de Amelander boeren gesteund door de Zeeuwen met de aanvoer van bieten en stro; wat vanzelfsprekend door de vereniging in goede banen werd geleid.

Fusie

In 1972 vierde de vereniging haar 50-jarig bestaan. Bij die gelegenheid werd het toneelstuk 'De drie dooie dienders' opgevoerd door de Nut En Genoegen uit Hollum. In 1974 werden er onderhandelingen gestart met het bestuur van de zustervereniging ABTB uit Nes/Buren voor een mogelijke fusie. Dit initiatief dat uitging van de ABTB, werd niet gesteund door de leden.

De onderhandelingen mislukten dan ook. De roomskatholieke ABTB - Aartsdiocesanen Boeren en Tuinders Bond - werd in dezelfde periode als de Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht, opgericht in Buren. De roomskatholieke boerenvereniging doorliep dezelfde ontwikkeling als hun collegavereniging aan de westkant van Ameland. De oprichtingsvergadering stond onder leiding van pastoor van der Pavert. Het eerste bestuur bestond uit Gerben de Jong voorzitter, Tiemen Boelens secr.penninmeester en de heren Joh. de Jong, Paulis Brouwer en Cyp. de Jong.

Tijdens de vergadering meldden zich al 21 leden aan. De bond liep goed, de gezamenlijke inkoop via de handelsraad was een succes. Al in 1924 werd er besloten tot de aanschaf van een volbloedstier en een jaar later de tweede. In 1926 werd een pluimveeafdeling in het leven geroepen en op advies van pastoor van der Pavert - hij was een boerenzoon -werd een koppel Texelse schapen ingevoerd en bij de leden geplaatst, de zogenaamde patronaatslammeren.

In 1927 bedroeg het ledental van de ABTB 67. Toen in september 1941 de ABTB onder leiding kwam van een vazal van de bezetter, was het gebeurd met de vereniging. Op aandrang van de op Ameland geboren en getogen aartsbisschop Jan de Jong uit Utrecht, werd het lidmaatschap van de ABTB massaal opgezegd. Op principiële gronden kon men niet lid zijn van een organisatie die onder leiding stond van een Nationaal-Socialist. In september '45 was er weer een bestuursvergadering van de ontbonden ABTB. Twee ruilverkavelingen in '46 en '56 stimuleerden de streek door cursussen en voorbeeldbedrijven.

De bedrijfsvoering werd efficiënter en moderner. In 1972 werd het 50-jarig bestaan gevierd. In de loop van de jaren '70 krijgt de ABTB het steeds moeilijker door de stijgende personeelskosten, hogere vervoerskosten en een moeilijke concurrentiepositie. Anders dan de EMM die bij de CAF was aangesloten en o.a. goedkopere vervoerskosten had, zetelde de Handelsonderneming van de ABTB helemaal in Arnhem. Na de mislukte onderhandelingen van '74 werden er in 1979 opnieuw gesprekken gevoerd met Eendracht Maakt Macht. Die resulteerden in een fusie. De aankoopvereniging van de ABTB ging op in de Aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht uit Hollum. De tak agrarische belangenbehartiging van de ABTB bleef bestaan en ging later op in de Federatie van Amelander Landbouworganisatie.

ACM

In 1980 verhuisde de E.M.M./Caf voor de derde maal. Ditmaal naar de Fabrieksweg waar een gloednieuw gebouwd pand werd betrokken. Twee jaar later in 1982, kreeg de vereniging een gevoelig verlies te verwerken. Beheerder/zaakvoerder Bertus Visser, die al vanaf 1945 bij de organisatie was, overleed.

Oudvoorzitter de Boer ondersteunde het bedrijf tot in juli Piet Ijnsen als beheerder\zaakvoerder werd aangesteld. In de loop van de jaren onderging het gebouw diverse verbeteringen en uitbreidingen. Het CAF-depot met de basisbenodigdheden werd steeds groter en uitgebreider en werd uiteindelijk winkel.
In 1990 vond er een fusie plaats tussen drie grote noordelijke inkoopcentrales: de CAF, ACECO en CLM te Meppel. Daaruit is ontstaan de ACM - Aankoop Centrale Meppel met als toevoeging "Op grond van 't beste".

Na de fusie werd de CAF-winkel (die toen geen Caf meer was maar ACM) aan de Fabrieksweg, weer omgebouwd. EMM sloot zich aan bij Welkoop. Het Welkooplogo mocht worden gevoerd. Groenvoorziening werd een belangrijk onderdeel.

Henk Bakker

In de macht die eendracht maakt is ook het individu van groot belang. Dat deed blijken op 20 januari bij het afscheid van Henk Bakker tijdens een feestelijk diner in hotel de Zwaan. Bakker heeft in verschillende functies 30 jaar lang deel uitgemaakt van de vereniging Eendracht Maakt Macht: als boer, als bestuurslid en als personeelslid.
In de ledenvergadering van 17 maart 1967 werd hij benoemd tot lid van het Bestuur. Elf jaar bleef Bakker bestuurslid. Tijdens de bestuursvergadering van 26 mei 1978 werd hij door voorzitter Douwe Roel de Boer aangesteld als personeelslid. Aan zijn bestuurslidmaatschap kwam toen een eind. "Toen er een medewerker werd gevraagd, heb ik me aangemeld. Ik wilde stoppen met de boerderij. De meeste boerenbedrijven waren naar de polder verhuisd. Ik had geen opvolger om het bedrijf voort te zetten en de gemeente wilde mijn grond graag hebben voor huizenbouw. Ik ben voor halve dagen begonnen en heb in die periode mijn boerenbedrijf afgebouwd." Op 1 januari 1998 ging Henk Bakker in de welverdiende vut.

De geschiedenis van 75 jaar "Eendracht Maakt Macht" is de geschiedenis van 75 jaar ontwikkeling van de boeren op Ameland. De doelstelling van de vereniging luidt nog steeds: Het verbeteren van het landbouwbedrijf en de bevordering van de bloei en vooruitgang van de landbouw en veehouderij.

Ontwikkeling, vooruitgang en fusies hebben veel veranderingen gebracht. Behalve de Welkoopwinkel, die blijft in de volksmond hardnekkig "de Caf".

Jaargang: 1998

Uitgave: April - Mei

Naam auteur: Onbekend

Bouwvakkers zijn al een hele lange tijd bezig het gemeenthuis een stuk groter te maken, zeg maar gerust te verdubbelen. Als je vanaf de Smitteweg Ballum binnen rijdt, vallen de bouwactiviteiten meteen op, de gebruikelijke chaos van puin en zandbulten. Maar wat meer opvalt is de bouwstijl, kantelen net als het kasteel wat hier ooit gestaan heeft.

Jaargang: 1998

Uitgave: April - Mei

Naam auteur: Onbekend

De afgelopen winter was bijzonder zacht, de temperatuur deed meer denken aan het naderend voorjaar, dan aan het rijden van een elfstedentocht. Voor de fanatieke rijders/sters is er dan een goed alternatief; de elfstedentocht in Oostenrijk, over de bevroren Weissensee. Als enige Amelandse vrouw reed Henriëtte Post deze barre tocht van 200 km. mee... en uit.

Jaargang: 1998

Uitgave: April - Mei

Naam auteur: Onbekend

Voor de derde keer worden er workshops gehouden in de Hoge Stoep aan de Schoolstraat in Hollum. De vorige workshops waren in oktober '97 en in januari '98 . Door de verkoop van drie-dimensionale kaarten kwam eigenares Aleida van der Laag in contact met handwerklerares Gerda Vinke uit Hoofddorp. Vinke geeft aan de wal workshops op het gebied van het maken van originele kadootjes en wenskaarten zoals o.a. zandkaarten en drie-dimensionale kaarten van allerlei soorten materiaal.